प्रस्तावना (Introduction)
Mulberry cultivation; रेशीम उद्योगासाठी 3.55 लाखांचे अनुदान या विषयात आज अनेक शेतकरी रस दाखवत आहेत. रेशीम उद्योग हा ग्रामीण भागातील शेतकऱ्यांसाठी एक फायदेशीर पर्याय ठरत आहे. रेशीम किड्यांसाठी मुख्य अन्न म्हणजे तुतीची पाने, आणि त्यामुळे तुती लागवड (Mulberry cultivation) ही या व्यवसायाचा पाया आहे. योग्य वाणांची निवड, खत व्यवस्थापन, पाणी पद्धती आणि सरकारी अनुदान योजना यामुळे शेतकऱ्यांना दरवर्षी लाखोंचे उत्पन्न मिळू शकते.
रेशीम उद्योग आणि अनुदान योजना
भारत सरकार आणि महाराष्ट्र शासन शेतकऱ्यांना रेशीम उद्योगासाठी विविध प्रोत्साहन योजना देतात. त्यात विशेष म्हणजे –
- रेशीम शेतकरी गटांतर्गत प्रति एकर ३.५५ लाख रुपये वार्षिक अनुदान
- पोक्रा (POCRA) योजनेंतर्गत प्रति एकर २.२९ लाख रुपये वार्षिक अनुदान
हे अनुदान शेतकऱ्यांना तुती लागवड, रेशीम किड पालन केंद्र, पाणी व्यवस्थापन व खत वापरासाठी मिळते. यामुळे शेतकऱ्यांचा आर्थिक भार कमी होतो आणि स्थिर उत्पन्नाचे साधन तयार होते.
तुती लागवडीसाठी योग्य जमीन
- मातीचा प्रकार: हलकी ते भारी पण पाण्याचा निचरा चांगला असलेली जमीन
- सामू (pH): 6.5 ते 7.25
- तयारी: जमिनीत खोल नांगरट करून तण व दगड काढून टाकावेत
सुधारित वाणांची निवड
तुती लागवड करताना V1, S36, G2, S54 हे सुधारित वाण सर्वाधिक उत्पादनक्षम ठरतात. हे वाण रेशीम किड्यांना उत्तम प्रतीचा पाला देतात.
लागवड पद्धती
- हलकी जमीन: खड्डा पद्धत किंवा सरी पद्धत
- भारी जमीन: जोडओळ पद्धत
- अंतर: 90×90 सेमी, 90×60 सेमी किंवा 60×60 सेमी (जमिनीच्या प्रकारानुसार)
खत व्यवस्थापन
- लागवडीच्या वेळी:
- प्रति हेक्टर 20 टन कुजलेले शेणखत
- 5 टन गांडूळ खत
- दुसऱ्या वर्षापासून:
- 350 किलो नत्र
- 140 किलो स्फुरद
- 140 किलो पालाश
- हे पाच समान हप्त्यांमध्ये द्यावे
पाणी व्यवस्थापन
- 10–15 दिवसांच्या अंतराने पाणी द्यावे
- ठिबक सिंचन: 30% पाणी बचत होते
- उन्हाळ्यात पाण्याच्या पाळ्या कमी अंतराने द्याव्यात
उत्पादन व नफा
- एका हेक्टर तुती लागवडीतून:
- दरवर्षी 30,000 किलो पाला
- यातून 800–1200 किलो रेशीम कोषांचे उत्पादन
- एकदा लागवड केली की 15 वर्षे सातत्याने उत्पादन मिळते
कीड व रोग व्यवस्थापन
तुती पिकाला फारशा किडींचा प्रादुर्भाव नसतो. त्यामुळे कीटकनाशकांचा खर्च कमी होतो. नियमित छाटणी आणि स्वच्छता केल्यास पिकाची वाढ जोमदार राहते.
रेशीम उद्योगाचे फायदे
- दीर्घकालीन स्थिर उत्पन्न
- सरकारी अनुदान व योजना
- रासायनिक खर्च कमी
- ग्रामीण भागात रोजगार निर्मिती
- तुती लागवड एकदा केली की १५ वर्षे फायदा
निष्कर्ष
Mulberry cultivation; रेशीम उद्योगासाठी 3.55 लाखांचे अनुदान या योजनेमुळे शेतकऱ्यांना आर्थिक मदत मिळून त्यांचे जीवनमान सुधारते. योग्य तंत्रज्ञान, वाण निवड आणि व्यवस्थापन केल्यास रेशीम उद्योग अत्यंत फायदेशीर व्यवसाय ठरतो.
