भारताचा आयटी सेक्टर: मध्यमवर्गाचे स्वप्न की तुटलेली आशा?

भारतातील आयटी सेक्टर (IT Sector in India) हा फक्त नोकरी मिळवण्याचा मार्ग नव्हता, तर तो संपूर्ण भारतीय मध्यमवर्गासाठी एक मोठं स्वप्न होतं. 1990 नंतर जसं भारतात आर्थिक सुधारणा झाल्या, तसंच Y2K संकट आलं आणि जगभरातील कोडिंगसाठी स्वस्त पण कुशल मनुष्यबळ लागलं. याच वेळी भारताने संधी साधली.

TCS, Infosys, Wipro सारख्या कंपन्यांनी जागतिक बाजारात आपलं वर्चस्व प्रस्थापित केलं. परदेशी जाण्याचं, एसी ऑफिसमध्ये बसून उच्च पगार मिळवण्याचं स्वप्न हजारो तरुणांच्या डोळ्यांत रुजलं. त्यामुळे इंजिनियरिंग कॉलेज आणि कोचिंग इन्स्टिट्यूट्सची भरभराट झाली.

पण आज परिस्थिती वेगळी आहे. आयटी उद्योगाचा GDP मध्ये 7-8% वाटा आहे, 57 लाखांहून अधिक लोकांना रोजगार देतो आणि भारताच्या एकूण निर्यातीपैकी जवळपास 25% आयटीमधून येतो. तरीही, गेल्या काही वर्षांत हा सेक्टर डगमगायला लागलाय.

आयटी सेक्टर का डगमगत आहे?

1. एआय (Artificial Intelligence)

जे काम आधी भारतातील लाखो कर्मचारी करत होते — बेसिक कोडिंग, टेस्टिंग, सपोर्ट — ते आता एआय (AI) काही सेकंदांत करतंय. त्यामुळे अमेरिकन आणि युरोपियन कंपन्यांना भारतात आउटसोर्सिंग करण्याची गरजच राहिली नाही.

2. जागतिक राजकारण आणि मंदी

भारतातील 60% आयटी महसूल अमेरिकेतून येतो. पण ट्रम्पसारख्या धोरणांमुळे आऊटसोर्सिंगवर बंधनं आली. युरोपियन बाजारपेठ मंदीत गेली. परिणामी प्रोजेक्ट्स कमी झाले आणि कंपन्यांनी कर्मचारी कपात सुरू केली.

3. आयटी कंपन्यांची चूक

भारतातील आयटी कंपन्यांनी फक्त सर्व्हिसेसवर भर दिला, संशोधन आणि नवीन तंत्रज्ञान विकसित करण्यावर कमी खर्च केला. आज जगात प्रॉडक्ट-बेस्ड कंपन्या स्पर्धेत पुढे गेल्या, पण भारतीय कंपन्या मागे पडल्या.

4. इंजिनियरिंग कॉलेजची अधोगती

बहुतेक इंजिनियरिंग कॉलेज अजूनही 20 वर्षांपूर्वीचे विषय शिकवतात. आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स, मशीन लर्निंग, ब्लॉकचेन, क्लाउड टेक्नॉलॉजी याकडे फारसं लक्ष नाही. त्यामुळे पास होणारे विद्यार्थी जागतिक स्पर्धेसाठी तयारच नाहीत.

5. भारतीय पालकांची जबरदस्ती

80-90% विद्यार्थी खरंतर इंजिनियर व्हायला इच्छुक नव्हते, पण पालकांनी जबरदस्तीने त्यांना यात ढकललं. ज्यांना खरंच टेक्नॉलॉजीची आवड होती ते पुढे गेले, पण बाकींचा करियर ग्रोथ थांबला.

याचा अर्थव्यवस्थेवर परिणाम

1. रिअल इस्टेट: आयटी सेक्टरमुळे पुणे, बंगलोर, हैदराबाद यांसारख्या शहरांत घरांच्या किंमती आकाशाला भिडल्या. पण जर नोकऱ्या कमी झाल्या, तर घरखरेदीची मागणी घसरेल.
2. GDP: आयटीमधून 7-8% योगदान आहे. वाढ थांबली तर GDP वर मोठा परिणाम होईल.
3. शेअर बाजार: बँकिंगनंतर सर्वाधिक योगदान आयटीचे आहे. शेअर्स पडले तर मध्यमवर्गाच्या गुंतवणुकीवर आघात होईल.
4. शिक्षण क्षेत्र: इंजिनियरिंग कॉलेज आणि कोचिंग क्लासेसवर अस्तित्वाचा प्रश्न उभा राहील.

मग पुढे काय?

आयटी सेक्टर अजून संपलेला नाही. पण आता फक्त उच्च कौशल्य असलेले, इनोव्हेशन करणारे आणि खऱ्या अर्थाने कोडिंगची आवड असलेले विद्यार्थीच टिकतील.

1. AI, Data Science, Cybersecurity, Cloud Computing, Blockchain यांसारख्या नवीन क्षेत्रांवर भर द्या.
2. फक्त नोकरीसाठी नव्हे, तर स्टार्टअप्स आणि प्रॉडक्ट-बेस्ड कंपन्या उभ्या करण्यासाठी प्रयत्न करा.
3. पालकांनी मुलांना जबरदस्तीने इंजिनियर बनवण्याऐवजी त्यांच्या खऱ्या आवडी ओळखायला हव्यात.

निष्कर्ष

भारतातील आयटी सेक्टर हा मध्यमवर्गासाठी स्वप्नांचा पूल ठरला. पण आता हा पूल डळमळायला लागलाय. याचं कारण फक्त एआय नाही, तर जागतिक राजकारण, कंपन्यांच्या चुकीच्या धोरणा, शिक्षणातील मागासलेपणा आणि पालकांची मानसिकता आहे.

आजच्या काळात फक्त उच्च कौशल्य असलेले विद्यार्थीच यशस्वी होतील. बाकीच्यांसाठी ही “नोकरीची हमी” राहिलेली नाही. त्यामुळे आता खरी वेळ आली आहे — आपल्या मुलांना त्यांच्या आवडीनुसार करियर निवडू देण्याची.