प्रस्तावना
गेल्या काही दिवसांपासून मराठवाड्यात ढगफुटी आणि मुसळधार पावसामुळे लोकांचे मोठे नुकसान होत आहे. महाराष्ट्रात पावसाचे वेगवेगळे पॅटर्न दिसू लागले आहेत. विशेष म्हणजे हवामान तज्ञांच्या मते, ढगफुटी ही एक नैसर्गिक पण धोकादायक प्रक्रिया आहे जी हवामानातील अचानक बदलांमुळे घडते.
या लेखात आपण पाहूया की मराठवाड्यात ढगफुटी का होत आहे, त्यामागील शास्त्रीय कारणे काय आहेत, पुढील काही दिवस हवामानाचा अंदाज काय सांगतो आणि ढगफुटीपासून बचावासाठी कोणती खबरदारी घेणे आवश्यक आहे.
ढगफुटी म्हणजे काय?
ढगफुटी (Cloudburst) म्हणजे अतिशय कमी वेळेत प्रचंड प्रमाणात पाऊस पडणे. साधारणतः एका तासात 100 मिमी पेक्षा जास्त पावसाला ढगफुटी म्हणतात. ढगांमध्ये अडकलेले बाष्प आणि कमी दाबाचे वातावरण अचानक एकत्रित होऊन मोठा विसर्ग करतात. यामुळे काही मिनिटांत नदी-नाले तुडुंब भरतात आणि पूरस्थिती निर्माण होते.
मराठवाड्यात ढगफुटी का होत आहे?
हवामान विभागाचे तज्ञ डॉ. कैलास डाखोरे यांच्या मते, ढगफुटी होण्यामागे काही महत्त्वाची कारणे आहेत:
- कमी दाबाचा पट्टा (Low Pressure Area):
मान्सून सक्रिय असताना कमी दाबाच्या क्षेत्रामुळे ढगांमध्ये बाष्प साठते. - मान्सून टर्फ:
या टर्फमुळे ढगांमधील ओलावा जास्त प्रमाणात साठतो आणि वीज कडकडण्याचे प्रमाण वाढते. - ऊर्ध्वस्थळ चक्रीवादळ (Upper Tropospheric Cyclonic Vortices):
यामुळे ढग एकत्र येतात आणि एखाद्या विशिष्ट भागात मोठ्या प्रमाणात पाऊस पडतो. - जास्त बाष्प (High Moisture):
हवेत ओलावा प्रचंड वाढल्यामुळे ढग दाट होतात आणि कमी वेळेत कोसळतात.
सध्या मराठवाड्यातील परिस्थिती
- परभणी आणि जवळच्या जिल्ह्यांमध्ये ऑरेंज अलर्ट घोषित केला आहे.
- गेल्या दोन दिवसांत मुसळधार पावसामुळे काही ठिकाणी पूरसदृश परिस्थिती झाली आहे.
- अनेक शेतांमध्ये पिकांचे नुकसान झाले आहे.
- नाले व लहान धरणे भरून वाहू लागल्याने ग्रामीण भागात अडचणी वाढल्या आहेत.
ढगफुटीचे परिणाम
- गावांमध्ये पूरस्थिती निर्माण होणे
- शेतजमिनी व पिकांचे नुकसान
- रस्ते वाहतुकीत अडथळे
- विजेचा पुरवठा खंडित होणे
- मानवी जीवित व आर्थिक हानी
पुढील काही दिवसांचा हवामान अंदाज
हवामान विभागानुसार:
- मराठवाड्यात हलका ते मध्यम मुसळधार पाऊस सुरूच राहण्याची शक्यता आहे.
- काही ठिकाणी पुन्हा ढगफुटीसारखी स्थिती निर्माण होऊ शकते.
- शेतकऱ्यांनी आणि नागरिकांनी हवामान खात्याचे अपडेट्स सतत तपासणे आवश्यक आहे.
ढगफुटीपासून बचावासाठी उपाय
- नाले-ओढे, नदीकाठी राहणाऱ्यांनी सतर्क राहावे.
- हवामान विभागाच्या सूचना नियमित ऐकाव्यात.
- गावपातळीवर आपत्ती व्यवस्थापन समित्या सक्रिय कराव्यात.
- शेतकऱ्यांनी पिकांचे संरक्षण करण्यासाठी तातडीचे उपाय करावेत.
- गरज पडल्यास सुरक्षित ठिकाणी स्थलांतर करावे.
निष्कर्ष
मराठवाड्यात ढगफुटी ही केवळ पावसाची तीव्रता नसून हवामानातील बदलांचा गंभीर परिणाम आहे. कमी दाब, बाष्प, मान्सून टर्फ आणि चक्रीवादळ यामुळे ही परिस्थिती निर्माण होते. हवामान तज्ञांनी सांगितल्याप्रमाणे पुढील काही दिवस अजूनही मुसळधार पावसाची शक्यता आहे. त्यामुळे नागरिकांनी सतर्क राहून आवश्यक ती खबरदारी घ्यावी.
